Anne baba tutumları çocukların davranışlarını etkilemektedir. Çocuklarda olumlu davranış geliştirmek için anne ve baba davranışlarında tutarlı olmalıdır. Olumlu aile ortamı çocukların benlik gelişimini etkiler.

KÖRFEZ ANAOKULU

REHBERLİK SERVİSİ

ANNE BABA TUTUMLARI

'Ebeveynlerin çocuğa karşı olan tutum ve davranışları çocuğun kişilik gelişimi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. İnsan yaşamında, doğumdan önce başlayan ve hayatın sonuna kadar etkisini sürdüren ailenin tutumları kişinin ruhsal gelişimini ve davranışlarını biçimlendirip yönlendirir. Onun için anne-babaların çocuğa karşı tutumları ve kullandıkları disiplin yöntemleri çok önemlidir. Anne babaların kendi aralarında ki ilişkilerinin sağlıklı ve sağlıksız olması çocuğa yansımakta, kişilik gelişimini etkilemektedir

OTORİTER / BASKICI ANNE-BABA TUTUMU 

Baskıcı tutumda anne babalar çocuklarını bir robotmuşçasına yönetme eğilimi gösterir. Çocuğun ilgi ve yetenekleri bir kenara atılarak anne baba tarafından karar verilen standartlara itaat beklenir. Katı ve dogmatik düşünce tarzına yatkın olduğundan sözel iletişime olanak tanımaz (Bilal, 1984). Çocuk itiraz edecek olursa karşılığında ceza veya güç gerektiren yöntemlere başvurulur. Çocuk anne babanın kendisini eleştirmesinden sürekli korkar ve her attığı adımda yanlış yapma korkusu yaşayabilir (Yörükoğlu, 1978). Çocuktan ebeveynin istediği yerde durması beklenir, özerkliğini kısıtlayarak anababaya saygı duyması gerektiği sürekli çocuğa aşılanır.Kendisi çocuk için en doğruyu bilir ve çocuğun bunu koşulsuz kabul etmesi gerektiğine inanır (Baumrind, 1966). Bol eleştiri, azar, aşağılama ve şiddet vardır. Çocuğa karşı takınılan tavır soğuk, anlayışsız ve kırıcıdır (Yörükoğlu, 1990). Bu çocukların akran ilişkilerinde başarısız oldukları gözlenmiştir. İlerleyen yıllarda ana babadan bağımsız, özerk bir kişilik geliştirmede çok zorlanmaktadırlar (Bayraktar, 1998). Arı ve diğerleri (1995), çalışmaları sonucunda ; anne/ babaların otoriter olma düzeyleri arttıkça çocuklarında problem görülme oranının da arttığını bulmuşlardır. Otoriter ve baskıcı tutum sergileyen anne babaların çocuklarının mutsuz, asosyal ve kaygılı çocuklar olduğunu bulunmuştur (Hale, 2008). Bu çocukların bilinç altında öfke ve engellenmişlik duyguları oluştuğundan saldırganlık ya da gizlice suç işleme eğilimi ortaya çıkabilmektedir (Öz, 2004).

TUTARSIZ ANNE BABA TUTUMU

Çocuk yetiştirirken ebeveynlerin çocuklarına karşı farklı görüş ve düşünceler sergilemeleri kararlı ve tutarlı davranışlar sergilememeleri bu tutumu oluşturmaktadır. Anne ve babanın görüşleri arasındaki farklar çocuk yetiştirmede ciddi sorunlara sebep olmaktadır. Çocuk sergilediği davranışa annenin farklı, babanın farklı tepki göstermesi ya da farklı zamanlarda aynı davranışa farklı tepkiler verilmesi çocuğu kararsızlığa, neyin doğru neyin yanlış olduğunu fark edememesine, kaygılı güvensiz bir kişiliğe ya da isyankâr bir kişiliğe dönüşmesine neden olmaktadır.

Çocuk, yaptığı bir davranışın kimi zaman hoş görülürken, kimi zaman aynı davranış yüzünden ceza alıyor olmasını anlayamaz. Bu yüzden çocuğa cezayı hangi davranışından dolayı aldığı mutlaka açıklanmalı ve ebeveynlerin nadan hoş görmediğini çocukların anlaması sağlanmalıdır. Böylece çocuk hangi davranışının yanlış davranış, hangi davranışın doğru davranış kategorisine girdiğini daha rahat fark edecek ve aynı davranışı tekrarlamamaya çalışacaktır.

KORUYUCU / TAVİZKAR ANNE-BABA TUTUMU

Bu tip ailelerde çocuğa aşırı bağlılık ve koruma davranışları hakimdir ve bu davranışlar çocuğa karşı ebeveynin görevini yaptığı hissini vermektedir. Çocuk kısaca el bebek gül bebek büyütülmektedir. Çocuğun tek başına bile yapabileceği davranışlar anne baba tarafından yapılmakta ve çocuk adına aile karar vermektedir. Ağlamasın, üşümesin, terlemesin, hasta olmasın, yorulup incinmesin, mikrop kapmasın diye aile üyeleri ellerinden gelen tüm gayreti göstermektedir. Çocuk adeta bir cam fanus içinde büyütülür. Bu şekilde büyütülmüş bir çocuk; aşırı bağımlı ve kendisine güveni olmayan, tek başına karar alıp uygulayamayan, pasif bir birey olma özellikleri göstermektedir.

 

    İLGİSİZ VE KAYITSIZ ANNE -BABA TUTUMU

İlgisiz anababalar çocuklarını yetiştirmekte yeterli sorumluluğu almayan ebeveynlerdir. Çocuklarına karşı ilgileri azdır ve onlarla harcadıkları zaman yetersizdir. Çocuğu kontrol etmede ve onlara rehberlik etmede başarısızdırlar. . Bu gruba giren anne/babalar için çocuğun varlığı yada yokluğu önemli değildir (Cüceloğlu, 1993). Öncelik kendi ihtiyaçlarında olduğundan çocuklarını ikinci plana atarlar. Bazen bu anne babalar çocuklarına karşı davranışlarını "ihmalkar" dereceye kadar getirebilirler (Bornstein & Zlotnik, 2008). Çocuk anne babayı istekleri ile rahatsız ettiğinde çocuğa karşı düşmanca bir tavır takınılır (Stein, 2007; Türkbay, Akın, Söhmen, 2007; Yavuzer, 1998). Araştırmalar iki yaşından itibaren ilgisiz annelerle kalan çocukların sorunlu bağımlılık gösterdiğini ve sosyal, bilişsel, fiziksel gelişimlerinin de yetersiz olduğu göstermiştir (Bornstein & Zlotnik, 2008).

Aşırı Hoşgörülü Anababa Tutumu

 Aşırı hoşgörülü tutuma sahip ebeveynler çocuğa karşı düşük kontrol ve yüksek kabulde bulunurlar. Ailenin odak noktasında çocuk vardır ve çocuğun seçimlerine, yemek, uyku ve oyun saatlerine karışılmaz (Haktanır, 2002; Stein, 2007). Erken çocukluk döneminde disiplin kazanamayan çocuk ilerde hem kendi problem yağar hem de anne/babası sıkıntılar yağar (Öz, 2004). Bu çocuklar disiplinsiz, sınırlarını çizemeyen, nerede ne yapacaklarını bilemeyen, söz dinlemeyen çocuklar olarak yaşama bağlarlar (Öz, 2004; Cüceloğlu, 1993). Ebeveyn bir neden sunmaya ya da manipüle etmeye çalışır fakat açık olarak kendi sonucu için bir güç uygulayamaz (Baumrind, 1966). Çocuğa en temel ahlak kuralları bile öğretilmez ve çocuğun toplum içinde sergilediği absürd tavırlar göz ardı edilir. Kendisine sürekli hizmet edilmesine alışan bu çocuklar ebeveynlerini model olarak değil ihtiyaçlarına aracı olarak görür. Bu çocuklar sosyal uyum göstermekte iyi değildirler (AydoğmuĢ ve diğ.2001). Bencil hale gelen çocuk başkaları tarafından istenmeyen birine dönüşür. Aile yaşantısında her istediğini yapmaya alışan çocuk sosyal hayatta bunu elde edemediğini görünce bocalar. Çocukarkadaşları tarafından gruba alınmaz ya da grubun dışına itilir (ÇağdaĢ, Seçer, 2002).

 

DEMOKRATİK / YETKİN ANNE- BABA TUTUMU

Çocuğa şartsız bir şekilde sevgi ile yaklaşan, hoş görülü, güven verici ve destekleyici bir aile ortamı demokratik anne baba tutumunda söz konusudur. Bu tutum aileler tarafından serbest anne baba tutumuyla karıştırılmaktadır. Bu aile ortamında birbirlerinin düşüncelerini dinleyen ve değer veren, sınırların belirlendiği ve kurallar konusunda nedenler ve niçinler ile ilgili açıklama yapılan, sınırlar çerçevesinde özgürce hareket edilebilen, ceza ve duygusal yaptırımlar yerine açıklamalarla durumun anlatıldığı bir aile ortamı söz konusudur. Anne baba çocuğa karşı tutum ve davranışlarında dengelidir.  Demokratik ve güven verici bir ortam da yetişen çocuk, kendine ve çevresine saygılı. Sınırları bilen yaratıcı, aktif, etkin, girişken, yaratıcı ilişkiler kurabilen, kendine karşı fikirlere saygı duyan, kendi inandıklarını sonuna kadar savunabilen atılgan, fikirlerini serbestçe söyleyebilen ve kendine ait fikirleri doğrultusunda hareket eden, kişilik ve davranışları açısından dengeli sorumluluk duyguları gelişmiş, kurallara ve otoriteye karşı körü körüne bağlı olmayan, hoşgörülü, açık fikirli, anlaşılır, topluma uyumlu bir birey olarak yetişme eğilimindedir. Ailenin çocuğa karşı tutumunun iki temel öğesi vardır; 1. Sevgi, 2. Disiplin. Kuramsal olarak en olumlu tutum, temel gereksinimleri en uygun biçimde karşılayan, kişide kendi kendisini doyurabilme yetisi geliştiren, iki temel öğeyi en sağlıklı biçimde ve oranda içinde bulunduran tutumdur

Disiplin, çocuğa istenilen davranış ve alışkanlıkları öğretir, kendi kendini denetleme ya da iç denetim demek olan ahlak gelişimini sağlar. Disiplin, tutarlılık ve esneklik gibi temel ilkeleri içermelidir. Katı ve baskıcı disiplinle davranışı yönlendirmeyi amaçlayan anne-baba; çocuğun kendilerine karşı korku, öfke ve kızgınlık içinde olmasına neden olur, çocuğa saldırgan olmayı ve sorunlarını şiddet yoluyla çözmeyi öğretir ve zayıf vicdan ve ahlak gelişimine yol açar Araştırmalarda disiplin yöntemi olarak ödüllendirmenin ceza vermekten daha etkili olduğu saptanmıştır. Disiplin hem yeteri kadar hem de çocuğun yaşına uygun olmalıdır. Kurallar açık olmalı ve uygulanabilmelidir. Anne-babalar çocuklarına sevgi, anlayış, sabır ve hoşgörü ile disiplin vermelidir.